پنج‌شنبه ۲۷ اردیبهشت ۱۴۰۳
۰ نظر
۷۲۹ بازدید
تاريخچه شير آلات در ايران و جهان
شیر: وسیلهای است معمولا فلزی که از آن برای بازوبست (قطع و وصل و تنظیم و کنترل جریان مایعات و یا گازها استفاده میشود.
شیر یا شیرآلات به دو گروه عمده بهداشتی خانگی یا ساختمانی و صنعتی تقسیم میشوند .معادل انگلیسی شیر آب یا شیرآلات بهداشتی Sanitary faucet, Taps و شیرآلات صنعتی industriat Valveمیباشند.
امروزه شیرآلات بهداشتی کارکردهای مختلفی پیدا کردهاند نه تنها وسیلهای برای استفاده بهتر و صیححتر از آب هستند بلکه باتوجه به کمبود آب سالم قابل شرب و نظافت (بهعنوان یک معضل جهانی) وسیلهای برای استفاده بهینه آب بهشمار میروند.
از دوران باستان استفاده از شیر آب امری متداول بوده است بهطوری که در 700 سال قبل از میلاد در قصر سلطنتی مینوآن (Minoan) در جزیره کرت (Grte) از لولههای سفالینه برای لولهکشی و آبیاری و فوارهها استفاده میشده و شیرهای نصب شده از جنس سنگ مرمر و طلا و نقره بوده است همچنین از 1000 سال قبل از میلاد تا 476 سال بعد از میلاد استفاده از لولههای سربی و شیر آب نقرهای و مرمرین در حمامهای خصوصی و عمومی بهصورت گسترده استفاده شده است. در قرن چهارم میلادی فقط در شهر رم 11 حمام عمومی و 856 حمام خصوصی و 1352 فواره و آب انبار وجود داشته است و برای ساخت شیر از مواد مختلف حتی چوب نیز استفاده میکردند بعدها بیشتر شیرهای آب از جنس برنج ساخته شد. امروز علاوه بر برنج قطعات روی دایکاست و پلاستیک که آبکاری میشوند نیز استفاده میشود تا سال 1937 از دو شیر مجزا برای آبگرم و سرد استفاده میشد در آن سال دانشجویی به نام آلموئن که در شهر سیاتل واشنگتن زندگی میکرد برای شستن دستهای خود شیر آب را باز میکند ولی به علت داغی بیش از حد آب دستهایش میسوزد همین امر موجب ایجاد ایدهای نو در ذهن او میشود و بدین ترتیب ایده ساخت شیرآلات کلاسیک شکل گرفت. متأسفانه با بررسی انجام شده مدرک یا سندی از وجود شیر آب در دوران باستان و یا نام و نشانی از سازندگان شیر آب در یکی دو سده قبل از سال 1340 شمسی پیدا نکردیم ولی به قاطع میتوان اعلام کرد هم امکان ساخت و استفاده از شیر آب در ایران باستان وجود داشته و هم اینکه در یکی دو سده اخیر ساخت انواع شیر آب از رونق خوبی برخوردار بوده است دلایل ما نمونههای است که امکان ساخت و استفاده از شیرآب را امکانپذیر میداند همانطوریکه میدانید در ساخت بنای عظیم و باشکوه تخت جمشید (به مانند بسیاری از بناهای تاریخی دیگر) و همچنین شبکههای پیشرفته آب و فاضلاب آن و تجهیزات آبرسانی برای شرب، بهداشت و نظافت و زراعت و حتی انواع آبنماها آن بنای تاریخی ضمن نوآوری، از تمامی تجربهها و دانش قبل از جمله بناهای مصر باستان و روم بهره گرفته شده است بنابراین باتوجه به ساخت حمامها و آبنماها، آبخوریهای متعدد در بنای تخت جمشید امکان استفاده از شیر آب را در ایران باستان داد شیر آب در قصرها و کاخهای یونانیان و رومیان میتوان احتمال استفاده از شیرآب را در ایران باستان داد از طرفی در سدههای قبل از ساخت تخت جمشید ریختهگران لرستانی که در سدههای هفتم و هشتم قبل از میلاد زندگی میکردهاند انواع قطعات مفرغی را تولید کردهاند که دقت و توانایی آنان را در ارایه جزئیات و زیبایی ظروف ریخته شده اعجاب و تحسین کاوشگران را برانگیخته است کاوشگران اعتقاد پیدا کردهاند، تولید و ساخت چنین ظروف دقیقی فقط از طریق ریختگری وقالبگیری مومی امکانپذیر است بنابراین در دوران باستان از نظر دانش فنی مشکلی برای ساخت انواع شیرآب وجود نداشته است.
همچنین میدانیم ساخت آبانبارها سابقه طولانی در جهان و ایران دارد میتوان به وفور آب انبارهای متعددی را در جای جای کشور و با سابقه تاریخی بسیار دور دید در انتهای پلههای فراوان هر آبانبار محوطهای وجود داشته که نیاکان ما آنرا محوطه پاشیر نام نهادند دلیل آن هم وجود یک یا چند شیر بزرگ آب در آن مکان بوده است که کوزهها و سایر وسایل خود را پر از آب می کردند آبانبار سیداسماعیل بهعنوان نمونه در سال 1225 شمسی در محدوده بازار فعلی تهران ساخته شده است این آبانبارها دارای 3 شیرآب بزرگ بوده است خانه کلاهدوزها که در سال 1266 شمسی در یزد بنا شده است دارای یک منبع آب بوده و بوسیله دو شیرآب افراد خانواده میتوانستند از آب آن برداشت نمایند (درحال حاضر این خانه به موزه آب یزد تبدیل شده است)
سماور نیز بهعنوان وسیلهای با کاربرد فراوان در خانه هر ایرانی و سابقه تولید 160 ساله در ایران دارای شیر است آیا این نمونهها گواهی بر توان تولید شیر در ایران نبوده است بعنوان نمونهای دیگر اولین حمام دوشی تهران در 1298 شمسی مورد بهرهبرداری قرار گرفته است این حمام با الگوبرداری از حمامهای ترابوزان ترکیه و در مجاروت باغ سپهسالار تأسیس شده بود بهداشتی بود را این نوع حمامها در مقایسه با حمامهای خزینهای سنتی، شهرداری را بر آن داشت تا با صدور دستورالعملهایی ساخت اینگونه حمام ها را در دستور کار خود قرار دهد به مرور حمامهای دوشی یکی پس از دیگری جای حمامهای خزینهای را گرفتند حمامهای دوشی یعنی استفاده از شیر و علم دوش، نمونه دیگر تولید انواع تلمبه آب است که درواقع نوعی شیر محسوب میشود به لحاظ استفاده در هر خانه ایرانی و به وفور تولید میشده است به موازات موارد ذکر شده شهرهای بیرجند، مشهد، آبادان از سالهای 1301 شمسی به بعد دارای لولهکشی آب بودند و استفاده از شیر آب در خانهها و اماکن عمومی به امری بدیع تبدیل شده بود.
همه این نمونهها دلیلی بر رونق تولید و ساخت انواع شیر آب است تا 1340 شمسی هرچند نام و نشانی از سازندگان آن تاکنون به دستمان نرسیده است شاید گفته شود انواع شیر از طریق روسیه و کشورهای مختلف اروپایی به ایران وارد میشده است این مطلب تا اندازهای درست است اما مقدار آن بسیار کم بوده و درضمن طبقه اجتماعی خاصی میتوانستند آن را خریداری کنند ولی عموم خانهها و اماکن عمومی و وسایل مانند سماور از تولیدات داخلی تامین میشده است با تعدادی از پیشکسوتان صنعت شیرآلات که صحبت کردیم تولید و ساخت انواع شیرآب را در دهههای 1310، 1320 شمسی که خود شاهد آن بودهاند تایید نمودهاند ولی نامی از تولیدکننده خاصی را بخاطر ندارند در حدود سالهای 1342 اولین کارخانجات شیرآلات در ایران (کارخانه صنعتی برنز) که بانی اصلی این کارخانه مرحوم آقای مهندس افراشته بود که در آن زمان واردکننده شیرآلات بوده تأسیس شده است و در سالهای بعد نیز کارخانههای مدرن دیگری یکی پس از دیگری به بهره وری رسیدند از جمله میتوان کارخانههای تولیدی صنعتی ایران ابزار در 1343 کارخانه شیرآلات ایران والو (شیرآلات بهداشتی شیبه) در سال 1349، ایران برنا در سال 1350 و امین شیر در سال 1356 و شیرآلات ... نام برد در حال حاضر نه تنها انواع آبکاری مس ،نیکل ، کروم طلا ، نقره و ... بر سطح شیرآلات آنها را در مقابل خوردگی و سایش مقاوم و بهداشتی میکند.
بلکه باتوجه به روح زیبادوستی که در نهاد انسانها قرار داده شده انواع شیرآلات را بهعنوان شیئی زیبا و زینتی در معرض دید مصرفکننده قرار میدهد.
ماخذ مجله صنعت آبکاری
.jpg)
.jpg)